Vleeshuis Antwerpen

Een enorme stenen massa die verdwijnt in het omliggende weefsel. Het Vleeshuis in Antwerpen is met zijn grote en hoge hallen een enorm gebouw. Aan de meeste zijdes wordt het begrensd door vrij dense bebouwing, waardoor de schaal pas opvalt als je er plots voor staat. Het Vleeshuis is ook oud. Met zijn ruim 500 jaar op de teller is het een van de oudste seculiere (niet kerkelijke) monumenten van Antwerpen. Een enorm huis, waarbij de kamers integrale gestapelde hallen zijn en de enorm dakkap tot wel vier verdiepingen huisvest. Waar het vroeger over worsten en koteletten ging, gaat het nu over snaren en strijkstokken. Sinds geruime tijd heeft ‘Het museum van Klank’ er zijn intrek genomen, een museum gericht op het (zeldzame) muziekinstrument. Het gebouw en het museum hebben elkaar echter nog niet helemaal gevonden. De toegankelijkheid is bijzonder problematisch, er is enkel een claustrofobische lift en nauwe wenteltrappen die de bovenliggende verdiepingen ontsluiten. Ook klimaat technisch is de middeleeuwse mastodont, met zijn gebruikelijke schommeling in temperatuur en vochtigheid, geen geschikt milieu voor tedere houten clavecimbels.

Marge voert samen met Origin een haalbaarheidsstudie uit. Niet om de bestemming te wijzigen, maar eerder om te onderzoeken hoe de huidige bestemming en het gebouw elkaar meer kunnen ontmoeten. De studie betreft een haalbaarheidsstudie op een nog vrij vaag en algemeen onderzoekend niveau. De studie is afgerond, maar de resultaten zijn zeker niet als finale onderzoeksresultaten te beschouwen, eerder als startpunt voor specifieker ontwerponderzoek.

De studie start zoals steeds analytisch. We proberen de context van het Vleeshuis te vatten en meteen komen enkele opvallende resultaten naar voor: het bevindt zich op korte wandelafstand van zowel het Stadshuis (Unesco werelderfgoed) als Het Steen, maar is minder gekend en minder zichtbaar. Het bevindt zich in verkeersluw wandelgebied, maar is omgeven door zoveel monofunctioneel weefsel dat er bijna niemand spontaan komt. Er komen ook architecturale specificiteiten aan het licht. Het gebouw lijkt symmetrisch volgens zijn lengteas, maar heeft wel degelijk verscheidene tactische afwijkingen op deze symmetrie, meestal vrij pragmatisch van aard. Zo bevindt er zich aan de ene zijde een later toegevoegde torentrap die de straat verbindt met de hoger gelegen vergaderzaal, zonder te moeten passeren door de verkoopzaal op het gelijkvloers.

De studie onderzoekt een wijde selectie aan scenario’s. De scenario’s bieden op verschillende manier antwoord op dezelfde vragen van toegankelijkheid, organisatie, klimaattechniek, brandveiligheid,… De verschillende pistes worden gevisualiseerd en gedocumenteerd, om ze uiteindelijk af te toetsen aan evaluatiecriteria. Eén scenario scoort beter dan andere: het verleggen van de hoofdingang naar de overdekte kelderdoorsteek en het toevoegen van een lifttoren buiten het monument. Er zijn nauwelijks ingrepen nodig in het waardevolle interieur of exterieur om de circulatie in een vloeiende beweging van beneden tot boven en terug te laten lopen. Het schema creëert interessante kansen om zoveel mogelijk huidige trappen en deuren echt inzetbaar te maken als vluchtweg of hoofdcirculatie. De huidige onderdoorgang, dat in een andere leven aan een kleine waterloop lag, wordt van een passageplek een stedelijke buitenkamer. De lifttoren doet wat het gebouw al steeds gedaan heeft. Meerwaarde creëren met zijn toevoegingen, net zoals de idiosyncratische ‘vijfde’ hoektoren of de historische toevoeging van de typerende dakkapellen.

Een piste die nog meer onderzoek vergt in een vervolgstudie en die vast en zeker zijn uitdagingen zal kennen. Maar ook een beloftevolle piste, waarbij meerwaarde aan elke deelvraag wordt toegekend, door de geïntegreerdheid van het antwoord. Een beloftevolle piste om de toekomst van dit monument, letterlijk en figuurlijk, te ontsluiten.